FICXixon 61

FICX·61 2023  Carlos Pumares-i omenaldia

Aurten, urrian (2023) joan zitzaigun Portugaleteko (Bizkaia) (1943) marmarti maitekor horri eskainia. Zinemari begiratzen eta ikusten dugunari bueltak ematen ikasi genuen. Maisu bat.

Kronika laburrean sartu baino lehen (familiaren egoerak hala eskatzen zuen, egun pare bat bakarrik egon gaitezke), atzerako begirada bat botako dugu.

FICXekin izandako lehen harremanetako bat, gogoratzen dut, 2000. urtean izan zen, eskandalizatuta (baina gutxiago) eta harrituta "Baise-moi/Fóllame" (2000), Virginie Despentes (1969) eta Corelie Trinh Thi (1976), Valerie Despentes (zuzendari kamikaze eta lotsagabea) beraren izen bereko eleberrian oinarritutako filma. Bitxia (eta basatia) espainatar indie zinealdiarekin (Gijón/Xixón) aurkezte-gutuna. Urte horretan bertan proiektatu zen "Suzhou River", Lou Yee (2000) [berriki Fasen erreskatatu dugun filma]. 

Agian Zinemaldi ‘hurbil eta maitagarri’ batek inokulatzen gaitu (edo agian itsas trikua eta fabes izan ziren?... ez dugu inoiz jakingo).

Bi urte geroago, beste erregistro batekin, Bahman Ghobadi kurduarekin (irandarra) eta haren "Marooned in Iraq" (2002) lanarekin topo egin genuen (eta saioa partekatu genuen), non musikari kurdu talde batek mendietan zehar bidaia bat egiten duten (Iran-Irak gerra erdian), abeslari baten bila. Geroago, Bahman Ghobadi famatua izango da 2004ko Zinemaldian Urrezko Maskorra irabazi baitzuen "Las tortugas también vuelan" lanarekin, gerraren zentzugabekeriari buruzko kontakizuna (baina horietan jarraitzen dugu... ez dugu ikasten!).

Baina FICXeko ‘kide’ izatearen kontzientzia 2003an sortu zen, 20 urte, beraz (41. Gijongo Nazioarteko Zinemaldia), José Luis Cienfuegosen begikotasuna (Zinemaldiko zuzendaria 1995etik) eta bere talde osoaren maitasuna, oraindik ere hipnotizatzen gintuen... beraz, bartulo guztiekin haien proposamenetatik eramaten uzten gara: Hal Hartley (New York. 1959), Olivier Assayas (Paris. 1955) edo Ulrich Seidl (Viena. 1952). Baita dinamika film laburra + luze hori saioetan: "Lo que el ojo no ve" Alex Angulorekin, edo Nacho Vigalondoren."7:35 de la mañana".  Eta batez ere "Schultze Gets the Blues" filma, Michael Schorr (2003), film onena, zuzendari onena eta zuzendaritza artistiko onena irabazi zituena. 

Gure oroimenean eta gure erretinetan jarraitzen duen filma, Fasen proiektatzen saiatzen garena, baina hor beste errealitate "gordin" bat aurkitzen dugu: Banaketa. Alemaniarekin harremanetan jarri ginen, baina garai hartan ez zuen banaketarik izan (Espainan)... eta ezin izan zen. Halaber, ‘El nuevo cine español’ (50-60), edo ‘La Escuela de Barcelona’, ‘Esbilla’ (nazioarteko sarien saila beste jaialdi batzuetan), jatorrizko ‘Enfants Terrible’ (haurrentzako eta gazteentzako zinema), ‘Desorden y concierto’ (musika-zinema), ‘Día d 'Asturies’ (zinema asturiarra) eta beste sail batzuk proiektatzen ziren. Nola ez maitemindu Zinemaldi honetaz!

Tira, salto egin... 20 urte, eta FICX·61 honetara iritsiko gara. Atzean utzi genuen José Luis Cienfuegos (17 urte buruzagitzan), 2012an tamalez kargutik kendu zutena (FICX·50, boikota egin geniona). 2013an ‘gogoz kontra’ ekin genion berriro (Nacho Carballorekin, ‘bere hura’ ere izan baitzuen). Eta orain Alejandro Díaz Castañorekin, hau ere ‘ogi puska’ maitagarria, eta bere taldearekin (2017an zuzendaritza hartu zuena, zazpi urte jada), bizitzako xarmekin... musika ‘hamelin’ jarraitzen dugu Xixoneraino beste urte batez. ‘Ustekabea’ mantentzen duela eta ez duela inoiz huts egiten. Hori bai, triste samar, proiekzio bakoitzaren ondoren Carlos Pumaresekin izandako bat-bateko eztabaida hori gabe (DEP).

Kronikaren hasieran esan dudan bezala, 2023an, berezi samarra (pertsonalki), baina hitzordura huts egin gabe... Beste egunean, Fasen "Viva Varda!”, Henri-Pierre Gibert (2023) ikusten, Varda (bere zinema) adiktiboa dela esan genuen, FICXekin horrelako zerbait gertatzen da. Goazen, bada, berriro liluratu gaituzten ordu eta film horiek desgramatuz (+/-). Ostiral arratsaldean iritsi ginen, hiria Inaugurazio Galarako prestatzen ari da ("Lobo", Alfonso Cortés-Cavanillas, 2022), eta gu erregistratzera, lehenik hotelean eta gero jaialdian.

Larunbat goizez hasi ginen, oraindik etxera jendearekin gurutzatuz...!!!, kafetxoa Bariloche kafetegian (Partxis plazaren izkinan)... eta Merkataritza Eskolan (gure etxea asteburu honetan).

· “Holly”, Fien Troch. Belgika-Luxemburgo-Herbereak-Frantzia, 2023, 104’

(S.O. ALBAR: Mundu mailako zinemagileen azken lanak, obraz obra, bide berriak irekitzen jarraitzen dutenak)

Bitxia, 2022an ‘hari’ ekin genion eta honek ‘holly’. "Holly" filmarekin Fien Troch (Londerzeel-Flandes, Belgika. 1978) zinegilea aurkitu genuen, Estatuan oso ezaguna ez dena, nahiz eta 1998tik zinema egiten eraman, hasiera batean film laburrekin, eta 2004an bere opera prima egin zuen, 4 ordukoa, "10 jaar leuven kort/10 urteko bizitza laburra". Urtebete geroago, "Someone Else 's Hapinnes" zuzendu zuen, jaialdietan ezagutzera emateko. Ondoren, "Unspoken" (2008); "Kid" (2012); edo "Home" (2016). 2022an serie bat egin zuen UKn "The Responder". Ezagutza horrekin, "Holly" obran oso lan pertsonala, ia intimista (espero dezagun banatzea) egiten da, eta eskola-jazarpena salatu nahi du, nerabe desberdinak izateagatik. Badira Belgikako migrazioari eta boluntarioen lanari buruzko une ia dokumentalak. Filmak bi espazio ezberdin aurkezten ditu: etxea (Holly, bere arreba Dawn eta ama) eta institutua (bere lagun Bart [nerbio-sindrome moduko batekin], bere irakaslea [integratzen saiatzen dena] eta gainerako kolektiboa [ikastetxeko neskak eta mutilak]. Fien Trochek aipatu zuen topaketan, ‘aurreko filmetan kanpoan geratzen zitzaizkidan gauzak kontatu nahi nituen’. Bi aktore gazte zoragarrik ezohiko indarra ematen dute: Cathalina Geeraets (Holly) eta Felix Haremans (Bart). Ingurunea (taldea) ere oso landuta dago. Agian faktoreak sartzeko interes horrek filma pixka bat sakabanatzea eragiten du. Jazarpena, botere paranormalak, sineste-beharrak, tragedia (hamar ikasle hiltzen diren sute hori... leit motiv), antsietatea, familia izateko beharra (bere irakaslea), gizartearen desberdintasunak, migrazioa, ADISKIDETASUNA (beste ezeren gainetik), geratzen ari diren hariak dira... azkenean Bartek (eta baita Hollyk ere) ahalduntzea eta errespetatua izatea lor dezaten. Musikak hasiera-hasieratik du pisua... eta film osoa mantentzen da, ‘zerbait gertatuko da’. Zinema pentsatzeko.

· “Los últimos pastores”, Samu Fuentes. Asturies, 2023, 83’

(S.O. RETUEYOS: "zuhaitz baten kimu berriak". Lehen lanak, begirada heterogeneokoak eta bilaketa formalekoak. Zinemaldiari zinema-arriskuan zentzua ematen dion ‘aurkikuntza’ saila)

Begirada erromantikoa eta ikusgarria (dokumentua) okertzen ari den orainari, artzainak mendian (behiak, ahuntzak, ardiak*, oiloak...). Samu Fuentesen eta bere taldearen arabera, 15 egunetan filmatu zen, urteko une desberdinetan. Historia honek Fernando eta Manolo Mier Espina anaiak eguneroko lanean maitatzea eta sentitzea eragiten digu, natura sentituz eta errespetatuz. Lagun dituzun mendiak, besarkatzen zaituen lainoa, askatzen zaituen euria. Ez dago presarik, eramaten uzten duzu, gozatzen duzu eta hunkitzen zara... azkenak dira.

Azpimarratzekoa da muntaia lan hori, kontakizunari jarraipena ematen diona (Maialen Sarasua Oliden). Dirudienez, ez da ezer gertatzen, errutina bat da, baina adi mantentzen zaitu une oro.

· “Llamadas desde Moscú”, Luis Alejandro Yero. Kuba-Alemania-Norvegia, 2023, 65’

(S.O. TIERRES EN TRANCE: Latinoamerikan, Portugalen edo Espainian ekoitzitako zinema berrikusten duen saila)

Luis Alejandro (zuzendaria) aipatzen zuen proiekzioaren ondoren: ‘Emigrantearen bakardadea islatu nahi dut, espazio berean elkarrekin bizi diren mamuak bailiran’. Eta lortzen badu ere, baliabide gutxirekin lau kubatar aurkezten dizkigu (‘kubatarrek Errusiara bisarik gabe bidaiatzeko duten erraztasuna’ ere azaldu zuen), Moskura migratuak, arrazoi ezberdinengatik eta irrika ezberdinekin.

Izan ere, Kubako Karibetik bizimodu batera eramaten gaitu (elkar ikusi gabe), Moskuko antitesira (elurra, bakardadea, hotza...), eta harrapatuta baleude bezala, denek espazio beretik hitz egiten dute (logela txiki batetik, apartamentu batean), baina ez dute harremanik haien artean.

Zuri-beltzeko dokumentu bat, munduko edozein lekutan jaiotzen den eta ‘hegan’ egin, ‘mugitu’, ‘eboluzionatu’ behar duen diaspora deskribatzera datorrena, eta migratzaile guztiek ez dute emaitza bera lortzen.

· “El último verano”, Catherine Breillat. Frantzia, 2023, 104’

(S.O. ALBAR)

Ez dugu orain Catherine Breillant ezagutuko (Bressuire, Frantzia. 1948), nahiz eta bere lana ez den oso hedatua izan Estatuan. Nerabe bati buruzko "Une vraie jeune fille" (1976) lanarekin hasi zen, eta uda bere gurasoekin. Ondoren, "Juego nocturno" (1979) zuzendu zuen, ezkonduta egonik ezkontzatik kanpo sexu-jokoak bilatzen dituen emakume zinemagile bat. 1988an "36 fillet" egin zituen, "Lolita, frantsesa" bezala argitaratu zena, non Lili gaztearen eta gizon ezberdinen arteko harremanak aztertzen dituen. Hurbilago, duela hamar urte "Abus de faiblesse/Abuso de debilidad" (2013) zuzendu zuen, lan autobiografikoa, non Isabelle Huppertek (Maud) zuzendari bat pertsonaia-aktore oso erakargarriarekin harreman autosuntsitzaile batean gorpuzten duen, menderatze-harreman batean.

Orain, "El último verano" filmarekin, sexualitatean ere sartzen da (beti dago bere filmografian) eta maitasuna heldutasunean. Léa Drucker (Anne, prota), Olivier Rabourdin (Pierre, senarra) edo Clotilde Courauren (Mina, ahizpa) interpretazio bikainak izan arren, garatzen den giro burgesak pertsonalki urruntzen nau istoriotik. Baina buelta bat eman eta hausnartu egin behar da, eta behin digerituta hasten da zukua ateratzen film honi, non nabarmen nabarmentzen baita Anneren ‘zuzentasuna’ (abokatua, nerabeak zaintzeko kontuetan), ‘eskubidea’ (zuzena ez denaren aurrean, sozialki), eta emozioek (eta desio sexualak semeordearekiko koketeoan) eramaten uzte hori: ‘Hau ez da gertatu’, aipatzen da filmean. "Lolita" pixka bat, Stanley Kubrick (1962), baina paperak inbertituz (nerabearekin heldua), "Graduatua" ren apur bat, Mike Nichols (1967), harreman ‘debekatuak’. Baina Breillantek buelta bat ematen dio... adingabeen defendatzailea (Anne), Theoren (14-15eko semeordea) joko erakargarrian erortzen da... eta defendatzen duen moraltasuna, non geratzen da?

Errealizazioa eta gidoia akatsik gabeak dira... agian, hasieran interesik ez izatea gertatuko zaizu, baina gauza bihurrituz doa, eta atzera egiten du. Burgesiak beti estaltzen ditu bere eskandaluak.

· “Las demás”, Alexandra Hyland. Txile, 2023, 81’

(S.O. TIERRES EN TRANCE)

Film harrigarria, ausarta, axolagabea, erretratu sozial partikular bat bi lagunen bitartez. Aurkikuntza bat, Alexandra Hylanden opera prima, kontatzeko gogo handia. 

Adiskidetasuna argumentuaren ildoetako bat da, filmaren 81 minutuen bidez garatzen den adiskidetasunaren alegatu harritsua. Beste ildoa (eta salaketa) abortuari buruzkoa da (legez kanpokoa eta kriminalizatua Txilen 2016an, ideia sortu zenean, eta, haren arabera, gaur egun [2017ko irailean legeztatua, hiru kasutan: amarentzako arriskua, fetuaren bideraezintasuna eta bortxaketa] oso zaila da zehaztea, eta emakumea kriminalizatzen jarraitzen du), horregatik, abortua komedia ukituak hartzen dituen film honen ernamuina da, pop-art, giro urratzailea eta libertinoa nahasten dituena, non oraina bizitzea gailentzen den. Lana ez da azken amaiera, bide bat da, ondo pasatzea eta kaka-lanak egitea.

Haurdunaldia aurkitzeak "Pepi, Luci, Bom eta..." -en Almodovarren giro hartara garamatza. (1980)... eta barregarri uzten eta salatzen ditu abortura iristeko gorabeherak (eta txupopter kate hori bidean). Aldi berean, keinu ironikoak egiten dizkie zenbait gizarte-klaseri (neskato baten urtebetetze-festa, garbitzea tokatzen zaien sexu-kontsulta...) eta beste keinu bat egiten dio Unibertsitateari.

Alexandra Hylanden ideien kraterra (baita esperientzia propioak ere, bere hitzetan) bikain ordezkatzen dute Alicia Luz Rodriguez Díazek (Gabi), 2009tik esperientzia zinematografikoa duenak, eta Nicole Sazo Cariolak (Rafa, haurdun dagoena), zineman lehen esperientzia duenak (antzerkitik dator), filmaren pisua jasaten dutenak. Film honekin, gainera, Alexandrak emakumearen papera aldarrikatu nahi du (filmeko lantalde osoa emakumezkoa da, eta gizon aktoreren bat) zinemaren munduan.

Azken batean, film honek zentzugabekeria, ausarta eta lotsagabea dirudi, eta komedia horren atzean feminismoa, abortua eta, batez ere, adiskidetasuna aldarrikatzen ditu.

· “¡Linda quiere pollo!”, Chiara Malta / Sébastien Laudenbach. Frantzia-Italia, 2023, 73’

(S.O. RETUEYOS)

Animazio frantziar-italiarreko koprodukzioa, eskaera soil batetik abiatuta auzo-ibilbide oso berezia garatzen duena. Aitzakia, Linda neskatoak, Pauletteren (alarguna) alabak, oilaskoa jan nahi du (bere aitaren estiloa).

Animazio-tratamendua erraza da, 2D marrazkia, trazu leunekoa. Harrigarriena koloretako paleta (pastel pixka bat) pertsonaia bakoitza definitzeko erabiltzea da: horia Lindarentzat, laranja Pauletterentzat, edo arrosa Astridentzat (Pauletteren ahizpa).

Bizkorra eta dinamikoa, ia arnasarik gabe, beti gertatzen dira gauzak, "Jour de fête" gogorarazten zidan, Jacques Tati (1949). Haurtzaroko adiskidetasunaren deskribapen bikaina egiten du (lau neskatilak, lau kolore), bere jolas eta dibertimenduekin, baina berehala helduengana eramaten gaituztenak: Paulette (alarguna eta ama, ezertarako astirik gabe), Astrid (ordenatua eta erosoa, bere bizitza egin nahi duena)... eta bat-batean greba orokor bat, manifestazio bat... supermerkatu tradizionalak, itxiak, baina alternatiboak (arabiarrak, greziarrak...) ere bai. Ingurunearen deskribapen zoragarria. Alternatiba baserrira joatea... baina manifara joan dira ere, baina semea etxean dagoela... oiloa lapurtzen dute (Tati, hor dago presente). Film osoak umore-sena, adiskidetasuna eta haserre-zantzuren bat (ama-alaba, arreba-arreba, poli-ama...) gainditzen ditu, dena ez da ‘arrosa’.

Tira, film dibertigarri bat, ondo bukatu behar duena, eta bukatzen dena... apoteosian. ‘Publiko guztientzat’ letra larriz idatzita. Animazioa helduentzat ere bada, nahiz eta haurrentzako gaia landu.

Chiara Malta (Erroma. 1977), fikziozko, animazioko eta dokumentaleko film laburrak zuzendu ditu. Eta 2008an "Armando e la política" luzea egin zuen. Chiarak haurtzaroaz hausnartzen du bere leit motiv artistikoetako batzuk. Hainbat proiektutan lan egin du Sébastien Laudenbachekin.

Sébastien Laudenbach (Arrás, Ipar Frantzia [Belgikatik gertu]. 1973), ilustratzailea, animatzailea eta zuzendaria, Parisko École Nationale Supérieure des Arts Décoratifs-en ere irakasle. Hamabi film labur baino gehiago ditu, eta 2016an "La chica sin manos" film luzea egin zuen.

Epilogoa: FICXera itzultzea (joan), beti da atsegina, esploratzailearen motxila botatzea bezala da, eta bide zinematografiko desberdinak zeharkatzea, batzuk besteak baino korapilatsuagoak baina beti interesgarriak, batez ere beti zerbait berria deskubritzen duzulako (Alexandra), nahiz eta hasiberriak ez izan (Fien edo Catherine), artzainekin topaketa suspergarria (Samu), edo munduarekin bat ez etortzea (Luis Alejandro). Baina adiskidetasunari eta elkartasunari buruzko alegatu bat (Chiara-Sébastien, baina baita Fien edo Alexandra ere), pozten zaituena. Jakin badakigu Gaza existitzen dela, Ukraina ere bai, eta urdaila nahasten diguten beste gatazka batzuk ere bai, baina Lennonek "Give peace a chance" kantatzen zuen bezala, fida gaitezen.

(Eta horregatik tintontzian geratuko dira: Miguel Gomes, atzera begirakoa; Barbet Schroeder, “Ricardo et la peinture”; Lisandro Alonso, “Eureka”; Hong Sang-soo, “In Water” eta “Nuestro día”; Philippe Garrel, “Le grand chariot”; Catherine Corsini, “Le retour”; Christine Malloy/Joe Lawlor, “Baltimore”; Radu Jude, “No esperes demasiado del fin del mundo”; Léa Fehner, “Matronas”; María Aparicio, “Las cosas indefinidas”; o Elene Naveriani, “Blackbird Blackbird Blackberry… Zer egingo diogu?)

PALMARESA 2023 laburpena

61. edizioa FICX PALMARESA: Retueyos (lehenengo lanak)

De Facto, Selma Doborac (Austria-Alemania, 2023) LUZEMETRAI ONENA
Blackbird Blackbird Blackberry, Elene Naveriani (Georgia-Suitza, 2023) BANAKETA-ri
Eka Chavleishvili. Blackbird Blackbird Blackberry (Georgia-Suiza, 2023) AKTORE (emakume) ONENA
Temiko Chinchinadze. Blackbird Blackbird Blackberry(Georgia-Suitza, 2023) AKTORE (gizon) ONENA

61. edizioa FICX PALMARESA: Albar (ezarritako zinemagileak)

No esperes demasiado del fin del mundo, Radu Jude (Rumania-Luxemburgo-Frantzia-Kroazia, 2023) LUZEMETRAI ONENA
Eureka, Lisandro Alonso (Frantzia-Argentina-Alemania-Portugal-México, 2023) BANAKETA-ri

El último verano, Catherine Breillat (Frantzia, 2023) EPAIMAHIA-ren SARI BEREZIA

FIPRESCI FICX·61: Tierres en Trance (iberoamerikatar zinema)

Los restos del pasar, Luis (Soto) Muñoz / Alfredo Picazo (Espainia, 2023) LUZEMETRAI ONENA
María Aparicio. Las cosas indefinidas (Argentina, 2023) ZUZENDARI ONENA

Blow!, Neus Ballús (Espainia, 2023) FILM LABUR ONENA
Gregoria, Celia Viada Caso (Espainia, 2023) FILM LABUR AIPAMEN BEREZIA

EPAIMAHI GAZTEA FICX·61

Matronas, Léa Fehner (Frantzia, 2023) LUZEMETRAI ONENA: Retueyos

Locals, Måns Nyman (Suedia, 2022) AIPAMEN BEREZIA: Retueyos
2720, Basil da Cunha (Portugal, Suitza, 2023) S.O. FILM LABUR ONENA

CIMA SARIA EMAKUME BATEK ZUZENDARITZAKO FILM LUZE ONENARI:
Las cosas indefinidas, María Aparicio (Argentina, 2023)